Vanuit de schaduw naar het licht: coachen met het ‘cirkel van acht’ model

Door: Sanne Netten

#Inspiratie  

Iedereen heeft talenten en vermogens èn valkuilen en eigenschappen die je in de weg zitten. Een schaduwkant, die gaat over beschermingsmechanismen en niet helpende gedachtenpatronen. Ooit ontstaan als helpende reactie op een situatie, maar langzamerhand zijn het laagjes geworden die je eerder tegenhouden om het leven te leiden dat je graag wilt. Als het gaat om persoonlijke ontwikkeling is het vaak nodig om beide aan te kijken: waar ben je sterk in en krijg je energie van, en wat draag je bij je wat niet meer dienend is? Het lichte én het donkere. De cirkel van acht is daar een heel mooi hulpmiddel bij.

De cirkel van acht

Coachees komen vaak bij mij als ze vastzitten. Ze worstelen met situaties waarin ze zich machteloos voelen maar niet goed weten hoe ze eruit kunnen breken. We kunnen als mensen echter dingen veranderen. Dat zie ik bij anderen en heb ik ook ervaren in mijn eigen leven: je kunt losmaken wat vastzit. Die mogelijkheid heeft iedereen, alleen niet iedereen kan er altijd bij.

Vaak heeft dat maken met automatische reacties vanuit overlevingsmechanismen. Die zijn onbewust, dus het begint ermee om die helder te krijgen. Centraal in de cirkel van acht staat daarom de triggersituatie. Daar begin je het onderzoek. Wat is zo’n situatie? En wat is dan je typische ineffectieve reactie? Hoe ziet je verzet eruit? Welke oordelen van jezelf dienen zich aan? Het onderste deel van de 8 helpt om dit helemaal te verkennen. Als de coachee dat in beeld heeft kun je kijken wat er nodig is om ánders te reageren en je daarmee anders te voelen. Wat zijn je ankers, krachtbronnen of hulpmiddelen? Hoe kun je juist datgene versterken wat nodig is om je (werkende) leven vorm te geven op basis van wat goed is voor je en waar je gelukkig van wordt?

Het fijne aan het model is dat het alles zichtbaar maakt: zowel je talenten en vermogens als je schaduwkanten en beperkende overtuigingen. De bovenste cirkels gaan over de sterke punten en iemands kracht, de onderkant gaat over het patroon dat zich steeds herhaalt waar je last van hebt. Door bij alle aspecten stil te staan, krijg je niet alleen zicht op wat je in de weg staat, maar ook wat je tot je beschikking hebt. Het brengt je in verbinding met wat je in huis hebt.

In de regen met een paraplu

Een voorbeeld: er kwam een vrouw bij me die niet lekker in haar werk en leven zat. Ze had in korte tijd een aantal dierbaren verloren en ze was neerslachtig. Er was maar weinig waar ze nog plezier aan beleefde, ook niet aan haar werk, terwijl dit juist altijd een bron van energie was. “Ik ben mijn passie kwijt”, zei ze toen ze binnenkwam.

Om haar vraagstuk af te pellen gingen we met de cirkel van acht aan het werk. Ik print deze graag groot uit en leg hem op de grond, zo ook deze keer. We namen een vastloop-situatie als vertrekpunt en zij vertelde over de frustratie die ze in dat moment heeft ervaren. Op een bepaald moment vroeg ik: “Waar raakt dit aan andere gebeurtenissen in je leven?”. Dit bracht haar terug naar een ervaring als klein meisje waar ze dezelfde frustratie had. Een situatie die een imprint had achtergelaten. Ze kon zien wat de link was met vroeger. Vaak werkt het heel verhelderend als je ziet dat je een gevoel van ‘eerder’ kent. Ook in dit geval hielp het de coachee te snappen waar dit vandaan kwam: ze snapte zichzelf beter. Het is niet prettig hier te staan, een beetje alsof je in de regen staat zonder paraplu. Maar het is wel een heel belangrijke stap.

Je paraplu openklappen

Na een verkenning van de schaduwkant, de onderkant van de cirkel, is het tijd om naar boven te gaan, naar je vermogens. Bij de bovenste cirkel regent het ook, maar ontdek je je paraplu en wat je tot je beschikking hebt. Daar gaan we naar op zoek: wie of wat zijn je hulpbronnen? Welke kwaliteiten heb je in huis? Zijn er voorbeelden van momenten waarop je effectief reageerde op de trigger? Of zou je je die kunnen voorstellen? Hoe ziet dat eruit? En zo verder. Je brengt met elkaar in kaart wat er in huis is om het anders te doen. Dat versterkt iemands zelfvertrouwen en geeft nieuwe aanknopingspunten om in een volgende triggersituatie anders te handelen. 

Op tijd

De methodiek werkt zo dat je pas naar de bovenste cirkels gaat als iemand er echt klaar voor is. Mensen zijn geneigd om te snel een stap naar de boven te willen zetten, maar het is belangrijk om dat niet te vroeg te doen. Ik stel vaak de vraag: “Ben je klaar voor de volgende stap? Om te kijken naar je vermogen en naar wat je in huis hebt?”. En dan hoor ik soms een ‘ja, maar…..’. Verstopt in opmerkingen als: ‘ik kan het niet echt veranderen’ of ‘zo is die persoon nou eenmaal of ‘dit zal zo blijven’. Dat is een vorm van weerstand, waardoor je als coach weet dat je nog niet klaar bent aan de onderkant. Iemand kan namelijk pas echt een stap zetten als hij het helemaal heeft doorleefd, doorvoeld én geaccepteerd waar zijn gevoel vandaan komt. Het is belangrijk dat je je niet meer tegen dat gevoel verzet of vindt dat het er niet mag zijn.

Samen op onderzoek

Het resultaat van zo’n cirkelverkenning is vaak dat mensen zich vrijer voelen, niet meer opgesloten in een patroon en minder machteloos. Mensen ervaren dat ze invloed hebben op hun eigen gedrag, gedachten en gevoel. Het model helpt omdat het een soort wegwijzer is waardoor het onderzoek op koers blijft. Maar het werkt vooral als de coachee in het gesprek zijn eigen gevoelens en patronen en het ongemak of het plezier daarvan echt doorleeft. Als coach kun je hier echt het verschil maken, door mensen te helpen erbij te blijven en zichzelf te onderzoeken. Bijvoorbeeld door zelf echt in te stappen en mee te zoeken met al je aandacht. Door alert te zijn en goed te observeren hoe iemand praat en staat: stevig, wiebelig…? Soms helpt het om terug te geven wat je ziet. Of ernaar te vragen: hoe sta je erbij? Wat gebeurt er? Je kunt zelfs voorzetjes doen om het onderzoek gaande te houden en te verdiepen: ‘het zou zomaar kunnen dat je je alleen voelt, klopt dat…?’ Naast je observatievermogen en inlevingsvermogen kun je ook je creativiteit en vermogen tot associatief denken inzetten. Door bijvoorbeeld op zoek te gaan naar beelden: ‘hoe ziet het er dan uit als je je zo voelt?’ Dan zegt iemand bijvoorbeeld: “Het is alsof ik weer alleen op mijn kinderkamer zit met de deur dicht”. Vanuit zo’n beeld kun je dan verder.

Doorleven geeft ruimte

Het werken met de mooie kanten én de schaduwkanten van het leven past bij mij. Als coach en als mens. Ik ben mij heel bewust van beide kanten in mezelf en geloof er echt in dat als je ergens tegen aanloopt in het leven het cruciaal is om het helemaal te doorleven. Dat betekent dat je je sterke punten en talenten en vermogens helemaal omarmt, maar dus ook je schaduwkanten. Door alles aan te kijken kun je je volle potentieel leven. Dat is wat ik iedereen gun.

Bron: Bartlema, T (2017) Hoofdstuk 8: Cirkel van Acht. In: Leidmotief: Handboek leiderschap en persoonlijke ontwikkeling. Boom uitgevers.