Na heel Nederland te hebben voorzien van kristalglazen, kwam de Albert Heijn onlangs met een nieuwe spaaractie: de moestuinpotjes. Wederom een leuk dingetje voor in en om het huis, maar ditmaal met een bijzonder karakter. Met de potjes basilicum, andijvie en paprika doet de Albert Heijn namelijk meer dan alleen haar klanten belonen: ze sluit ook aan op een belangrijke maatschappelijke ontwikkeling. Die ontwikkeling is de opkomst van het praktisch engagement. Wat is praktisch engagement en wat typeert het?
Beter iets dan niets
Afgelopen september werd een mooi artikel geschreven in de Groene Amsterdammer over het "verlangen naar oprechtheid" dat groeit in onze samenleving. Volgens de schrijvers van het stuk weten mensen tegenwoordig beter dan ooit dat veel maatschappelijke problemen - van klimaatverandering tot aan inkomensongelijkheid - niet zomaar op te lossen zijn.
Ons maatschappelijk engagement is daardoor veranderd: steeds minder is het gericht op de politiek en diens grote antwoorden en steeds vaker is het praktisch en lokaal georiënteerd. Mensen willen tegenwoordig vooral de wereld stapje voor stapje verbeteren, door te beginnen bij zichzelf. Dus plaatsen ze bijvoorbeeld zonnepanelen op hun dak, zijn ze actief in hun buurt, of.. verbouwen ze groente in hun moestuintje! Daarmee lossen ze de problemen niet op, maar - zo luidt de huidige mindset - het is in ieder geval iets.
Een filosofie van win-win
Zelf iets bijdragen, daar gaat het dus om. Dat klinkt misschien als altruïsme, maar dat is het niet. In praktisch engagement snijdt het mes namelijk aan twee kanten: je helpt de maatschappij én je helpt jezelf. Een inspirerend voorbeeld vind ik Granny's Finest. Deze sociale onderneming uit Rotterdam gaat eenzaamheid van ouderen tegen door breiende oma's te koppelen aan beginnende mode-ontwerpers. Granny's Finest brengt de oma's bij elkaar zodat zij samen in opdracht van de ontwerpers allerlei mooie dingen breien, die vervolgens op de website worden verkocht. Een constructie waarbij iedereen profiteert: de oma's breien er gezellig op los, de jonge ontwerpers krijgen naamsbekendheid en de ondernemers verdienen aan het verkochte breiwerk.
Deze win-win aanpak zie je tegenwoordig vaak, ook bij initiatieven zonder verdienmodel, want het is een slimme strategie: door mensen niet alleen te vragen om hulp, maar ook aan te spreken op hun eigenbelang, creëer je namelijk duurzame commitment.
De participatiesamenleving
Praktisch engagement is kortom iets doen, voor de maatschappij én voor jezelf. Deze vorm van betrokkenheid is zó gegroeid in de afgelopen jaren, dat onze samenleving inmiddels bruist van de maatschappelijke initiatieven en ideeën. Tegelijkertijd is het belangrijk dat die groei doorzet, want er is ook een andere verandering gaande met ingrijpende gevolgen: de overheid trekt zich terug.
In de 'participatiesamenleving' is het steeds meer de burger die de verantwoordelijkheid draagt voor allerlei zaken, en de overheid die stimuleert en ondersteunt. Die ontwikkeling legt een druk op ons praktisch engagement, omdat het steeds meer dient ter vervanging van de overheid, waar het engagement vroeger gold als bonus of alternatief. De grote vraag is daarom: wat beweegt mensen om iets maatschappelijks te doen en hoe kun je dat cultiveren? In andere woorden, hoe kweek je praktisch engagement?
Het maatschappelijke moestuintje
Om de vraag van effectief kweken te beantwoorden moet je beginnen bij het begin: de zaadjes. Wat is de basis van waaruit mensen besluiten om iets te doen voor hun omgeving? Die basis is goed zichtbaar in het voorbeeld van Granny's Finest. Hun onderneming begon namelijk met een waarderende blik: waar andere mensen alleen eenzame ouderen zagen, zagen de sociaal-ondernemers ook productieve werkkrachten. En zo werd een negatief probleem een positieve kans om ondernemend mee aan de slag te gaan. Praktisch engagement begint dus met de zaadjes van het zien van maatschappelijke kansen. Kansen die – als je ze goed verzorgt met een waarderende blik en een ondernemende houding – kunnen ontkiemen tot waardevolle initiatieven.
Deze lente gaat Kessels & Smit aan de slag met haar eigen maatschappelijke moestuintje, het POP-UP Innovation project. Dit project brengt organisaties en jongeren samen in een interactief waarderend onderzoek naar een maatschappelijk vraagstuk. Verrassende ideeën en initiatieven kunnen ontstaan voor jongeren en organisaties om zelf op te pakken. Voor het project zijn we nog op zoek naar een organisatie om mee samen te werken. Denk je dat het project interessant kan zijn voor jouw organisatie? Klik dan hier voor meer informatie.
Alvast een fijne lente gewenst!
Suzanne Potjer studeert bestuurskunde en organisatiewetenschappen in Utrecht, en loopt momenteel stage bij Kessels & Smit. spotjer@kessels-smit.com.