Narratieven en counternarratieven in House of Cards seizoen 4

Door: Martijn van Ooijen

#Blogreeks Urgentia   #Inspiratie  

Indien je van plan bent seizoen 4 van Netflix serie House of Cards te gaan kijken, stop dan nu met lezen. In deze blog gebruik ik namelijk het meest recente seizoen van de serie om te illustreren hoe verhalen ingezet worden om macht over de werkelijkheid uit te oefenen.

Holle frasen of een rijk gesprek?

Ik schreef in deze reeks ‘urgentia’ al eerder over het gegeven dat mensen proberen hun eigen interpretatie van de werkelijkheid te vestigen, ten koste van een ander verhaal. Wat is een mooier voorbeeld van dit principe dan de serie House of Cards? In elke aflevering weer zie je hoe de sleutelfiguren door verhalen het beeld van de werkelijkheid beïnvloeden. Ik beschrijf de gevechten tussen narratieven en counternarratieven aan de hand van twee voorbeelden uit de serie en zoom vervolgens in op de ethische kant ervan.

Gevecht 1: de afscheidsbrief van Lucas Goodwin, aanklacht of laster

Journalist Lucas Goodwin blijft in dit seizoen gefocust op het ontmaskeren van Underwood. Na een gevangenisstraf komt Lucas eindelijk vrij en is hij vastbesloten om alles wat hij weet op straat te leggen. Hij probeert verschillende dingen, zo gaat hij onder anderen naar de concurrent van Underwood maar ook bij Heather Dunbar krijgt hij geen gehoor. Ten einde raad en gedesillusioneerd schiet hij uiteindelijk Underwood neer, een actie waarbij hij zelf om het leven komt. In een afscheidsbrief schrijft hij alles wat hij weet op met het doel dat het publieke informatie wordt; afscheidsbrieven zijn altijd onderdeel van het strafrechtelijk onderzoek. Als kijker heb je het gevoel dat de Underwoods er nu echt niet meer onderuit komen, al hun verschrikkelijke daden zijn zo duidelijk op een rijtje gezet. En toch.. 

De counter: de man is gek en de afscheidsbrief is laster

Claire, de vrouw van Underwood, doet dit eigenlijk vrij gemakkelijk. In de eerste plaats door in haar speech het volk om compassie en gebed voor haar man Underwood te vragen; hij ligt immers in het ziekenhuis. Vervolgens kondigt ze de brief van Goodwin alvast aan door te zeggen dat er straks een brief in de media zal komen van een “geesteszieke man” die Underwood probeert zwart te maken. Ze vraagt de media om met deze brief niet de sensatie op te zoeken, uit respect voor een van de beveiligers die omgekomen is bij de beschieting.     
 
Reflectie op het gevecht
Vanuit een narratief perspectief is het interessant dat Lucas Goodwin de president Underwood probeert neer te zetten als koele moordenaar in zijn afscheidsbrief, terwijl Claire de president juist als een kwetsbaar persoon neer zet, want hij is zojuist neergeschoten. Door de afzender als gek te bestempelen, schaakt ze ook nog eens de boodschap van de journalist uit. De inhoud van de brief valt van tafel, juist doordat zij de brief naar ‘haar tafel’ toetrekt. Door vervolgens ook nog een beroep te doen op het medeleven van de Amerikanen, verlegt ze de aandacht van de brief naar het incident en de slachtoffers. Een krachtig voorbeeld waarin elementen uit het ene narratief of verhaal (Goodwin) in een ander ‘frame’ overgenomen worden en daarmee een heel ander verhaal wordt (Claire Underwood).

Gevecht 2: de zoekmachine als “big brother is watching you” of persoonlijke kennismaking 

Nog zo’n mooi moment in dit seizoen is de strijd tussen Underwood en zijn republikeinse tegenstander Wil Conway. Underwood probeert Conway zwart te maken voor de verkiezingen door zijn relatie met Pollyhop (zoekmachine) bloot te leggen. Conway werkt samen met deze zoekmachine en zoekt daarmee het grijze gebied op wat betreft de privacy van zijn potentiële kiezers. Underwood laat een journalist en public en op tv vragen stellen over de samenwerking van Conway met dit bedrijf en probeert er een privacy-schending schandaal van te maken. 

De counter: ik wil je leren kennen

Conway’s zijn reactie is waanzinnig, hij draait het verhaal helemaal om en presenteert zijn samenwerking met Pollyhop in een persoonlijke video (kinderen en vrouw op de achtergrond) als een bewuste manier om zijn kiezer te leren kennen: “ik wil jou beter leren kennen en met zoveel mensen lukt me dat niet alleen maar door live handen te schudden”. Hij voegt daar nog aan toe dat hij begrijpt dat mensen daardoor niet meer zeker weten of ze hem kunnen vertrouwen. Daarom maakt hij al zijn emails/films/foto’s openbaar, en zegt daarmee tegemoet te komen aan de wens om elkaar te leren kennen. Saillant detail hierbij is dat Underwood op de achtergrond zelf ook op dubieuze wijze en op grote schaal informatie aan het verzamelen is van kiezers. Vanuit de gedachte dat hij niet kan achterblijven op Conway.
 
Reflectie op het gevecht
Ook hier wordt door beiden partijen slim gebruik gemaakt van taal om de ander zwart te maken en zichzelf vrij te pleiten. De meest creatieve draai hier is toch wel om van de privacyschending een poging tot kennismaken te maken. Het laat wederom zien hoe het inspelen op verhalen tot een schaakspel wordt verheven. En hoe de auteurs door selectief gebruik te maken van het eerste verhaal, hun eigen counterverhaal vorm geven.

Holle frasen of een rijk debat?

Het spannende en verslavende van deze serie zit hem in dat continue strategisch schakelen. En hoe je dit als kijker bewondert en tegelijkertijd verafschuwt. Het wordt pijnlijk duidelijk dat er bij Francis en Claire in ethische zin niet heel veel te vinden is onder hun uiterst slim gespeelde taalspellen. Het gaat de Underwoods vooral om de macht. Of laat ik het zo zeggen: het wordt in de serie in ieder geval niet duidelijk wat het goede is dat zij nastreven.  Dat neemt niet weg dat het strategisch spelen met taal ook buiten House of Cards veel wordt ingezet.
 
De tendens van sterke potjes 'verhaalschaak' lijkt het publieke domein steeds meer te domineren. Denk maar eens aan de zwabberstandpunten van republikein Trump in de voorverkiezingen, maar wellicht herken je het ook van gesprekken in je eigen organisatie. Er is veel onderzoek gedaan naar beleid dat niet-implementeerbaar wordt doordat het debat zo sluw gevoerd is, dat zwakten en verbeterpunten niet zichtbaar worden (Mosse, 2004; Carlsen, 2014). Vervolgens zitten de uitvoerders van het beleid opgescheept met een idee dat niet haalbaar is. Bijvoorbeeld de muur van Trump tussen Amerika en Mexico…

Het zou waardevoller zijn als de narratieve gevechten in onze publieke gesprekken, maar ook in organisaties, geen uitwisseling van holle frasen, maar een rijk debat is, waarin minderheidsgeluiden, vernieuwende perspectieven en onderbelichte aspecten naar boven kunnen komen. Ten eerste, rijker omdat er meer kanten belicht worden van een vraagstuk. Ten tweede, rijker omdat deelnemers in een goed gesprek meer zicht kunnen krijgen op wat voor de ander ‘het goede handelen’ is – wat streeft de ander na en wat vinden we daarvan? Hebben we voldoende van dit soort gesprekken? 
 

Bronnen

• Mosse, D. (2004). Is good policy unimplementable? Reflections on the ethnography of aid policy and practice. Development and change, 35(4), 639-671.
• Carlsen, K. (2014). Constructing a legitimate argument—Narrative techniques in the Ghana-EU VPA. Forest Policy and Economics, 48, 63-71.