Tim Woensdregt is als masterstudent verbonden aan Kessels & Smit. Eind juni presenteerde hij de resultaten van zijn afstudeeronderzoek. Zijn onderzoek vond plaats bij een MBO-instelling en gaat over de bijdrage van docent-ontwerpteams aan het collectief leren op dit ROC. De scriptie van Tim is uit meer dan 100 onderzoeken gekozen als de beste scriptie van 2014 van de opleiding Onderwijskundig Ontwerp en Advies.
Delen van impliciete kennis
Het ROC waarbinnen Tim onderzoek deed vernieuwde haar onderwijsmodel, waardoor nu vakken niet meer 'los' worden aangeboden, maar samen clusters vormen waarin beroepsactiviteiten centraal staan. Dit was aanleiding om docent-ontwerpteams te starten om docenten die met hun vakken één beroepsactiviteit ondersteunen ook de kans te geven dit onderwijs samen te maken. De vraag die Tim kreeg was: werken die teams nou? Hij was vooral benieuwd of de teams eraan bijdragen dat docenten met elkaar leren. Zijn veronderstelling is: docenten hebben veel impliciete kennis en als ontwerpteams eraan bijdragen dat zij deze kennis expliciet maken, dan maken zij beter onderwijs en vergroten zij het leervermogen van de organisatie.
Observaties van diverse ontwerpteams gecombineerd met interviews
- Oriëntatie: door gesprekken met diverse betrokkenen, over de manier waarop het ROC aan een nieuw curriculum werkt, ontstond het idee om de docent-ontwerpteams en hun 'ontwerpoverleg' als focus te nemen voor het onderzoek.
- Observaties: de eerste stap was vaststellen of er eigenlijk wel sprake is van externaliseren (expliciet maken van impliciete kennis) binnen deze ontwerpteams. Er zijn 9 teams geobserveerd tijdens in totaal 13 ontwerpoverleggen. Er zijn systematische observaties op basis van een aantal vormen van externalisatie. Er werd bijvoorbeeld gekeken in hoeverre er storytelling plaatsvond (“Ik heb een nieuwe aanpak geprobeerd in mijn klas en die werkte erg goed, namelijk …”); in hoeverre er collectieve reflectie was; in hoeverre docenten om hulp vroegen en elkaar hielpen bij probleemoplossen (“Ik merk dat mijn uitleg niet aankomt bij studenten. Hoe breng ik dit over op een manier die aansluit bij hun referentiekader?"). De analyse van de observatiegegevens liet zien dat er sprake is van externalisatie (expliciet maken van impliciete kennis).
- Interviews: om beter te begrijpen hoe docenten in de teams impliciete kennis expliciet maken, zijn interviews gedaan. De analyse van deze gesprekken leidde tot terugkerende factoren en patronen.
Vertrouwen in je eigen plan
Veel docenten zijn op zoek naar een bepaalde zekerheid over het plan dat ze hebben met een les. In bijna alle interviews met docenten, in de leeftijd van 35 tot 65 jaar, kwam dit terug. Docenten willen weten dat wat ze gaan doen klopt met wat collega's hebben gedaan. Verschillende docenten die een bepaalde opdracht wilden doen, waarbij bleek dat een collega datzelfde al had gedaan, hadden het gevoel 'in hun hemd te staan'. Ze willen dus de zekerheid dat plannen niet overlappen, maar elkaar juist aanvullen. Juist in de context van de grotere vernieuwing lijkt dit ook logisch: als je vakken niet langer los van elkaar staan wordt de afstemming onderling steeds belangrijker.
Hulp vragen zonder erom te vragen
De meerderheid van de docenten geeft aan het belangrijk te vinden om om hulp te vragen. Daar willen ze de momenten samen dan ook graag voor benutten. Interessant genoeg was in de observaties een daadwerkelijke vraag om hulp niet vaak waar te nemen. Althans, niet op een expliciete manier, in de zin van: "Ik krijg dit niet uitgelegd aan studenten, heeft iemand een tip?" of "Hoe doe jij dat?”. Het gebeurde wel dat docenten elkaar om hulp vroegen, maar dat was meer impliciet, in de zin van: "Ik loop er tegenaan dat …”. Collega’s gingen hier vaak op in door oplossingen voor te stellen. Sommige docenten merkten zelf ook op dat ze elkaar weinig vragen stellen en gaven aan dat eigenlijk wel meer te willen doen.
Van afstemming naar onderwijsverbetering
Op het moment dat in de ontwerpteams een cyclus van afstemming ontstaat tussen de docenten, gaan docenten van elkaar leren. Ze delen dan bijvoorbeeld verhalen over hun praktijk, over hun leservaringen en over hun plannen. Dat is vaak erg concreet (“Wist je eigenlijk dat X gastlezingen organiseert?” of “Dat ziet eruit als een handig systeem om leerlingen bij te houden, kun je me dat eens mailen?”). De acties die dan plaatsvinden stimuleren elkaar. Dus bijvoorbeeld: iemand deelt een verhaal over een nieuwe lesaanpak; anderen komen ook met plannen; zo kun je plannen combineren; hierdoor ga je het gehele curriculum meer in verband zien; dit vergroot de zekerheid van docenten over hun eigen plannen en dit stimuleert hen om onderdelen van elkaars vakken over te nemen (in de vorm of in de inhoud). Zodra die zekerheid er eenmaal is, ontstaat er ruimte voor verdieping en verbetering van het gezamenlijke onderwijs, bijvoorbeeld doordat docenten meer open naar elkaar gaan staan en elkaar eerder om hulp vragen. Een docent vraagt bijvoorbeeld: “Ik geef straks een vak ontwikkelingspsychologie, maar het is bij mij nogal weggezakt, kun je me wat houvast geven om het lesplan te maken?” Een collega deelt daarop het model van ontwikkelingsfasen dat zij eerder als rode draad voor een les gebruikte. Kenmerkend is dat hierbij de externalisatie niet zozeer plaatsvindt door afstemming, maar doordat collega's elkaar aanvullen om samen een probleem in hun onderwijs op te lossen.
Winnaar van de beste scriptieprijs!
De afstudeerpresentatie van Tim maakte deel uit van een zogenaamde Masterdag waarop meer dan honderd afstudeerders van onderwijskunde in Utrecht hun verhaal vertellen in kleine groepen. De afronding van deze dag eind juni vond plaats in de grote collegezaal. Daar kwamen alle afstudeerders en hun familie, vrienden en fans bij elkaar. De dagvoorzitter meldde dat er uit die grote groep zes masters genomineerd waren voor de beste masterthesis van het jaar. Maar natuurlijk kan er maar één de winnaar zijn, en dat was Tim! Zijn scriptie werd bekroond met de prijs voor de beste scriptie van de opleiding Onderwijskundig Ontwerp en Advies van 2014.
Meer informatie?
In deze blog kwamen de onderzoeksresultaten in vogelvlucht aan bod. Ben je benieuwd naar meer, neem dan contact op met Tim voor het volledige verslag.