This page is not available in English - View in Dutch:
Het is de laatste dag van mijn vakantie. Ik blik vooruit naar de afspraken voor morgen, de eerste werkdag. Eerlijk gezegd heb ik er nog niet zoveel zin in. Het vraagt altijd een zeker inspanning om de motor weer op te starten na een periode van rust. Er staat een afspraak bij Rijkswaterstaat op het programma om mee te denken over een onderzoek dat ze willen gaan doen. Ik vraag me af wat voor soort gesprek het zal worden en half in gedachten surf ik naar hun website.
Mijn oog valt op een nieuwsbericht. Er staat dat Rijkswaterstaat klaar is voor de storm. Ik lees dat het stormseizoen officieel van start is en dat de organisatie paraat staat om samen met de waterbeheerders op tijd actie te nemen als het stormt en het water stijgt. De precieze uitleg lees ik nog maar met een half oog, want na die eerste zinnen komen er allerlei beelden op bij mij.
Stormklaar… Ik fantaseer over mensen met regenjassen aan en windschermen in de aanslag. Ik zie een kantoorgebouw vol vrolijk gekleurde regenhoedjes voor me en door de wind omgeklapte paraplu’s. Dit alles heeft niets meer te maken met het serieuze nieuwsbericht. Dat ene zinnetje over het stormseizoen in hun nieuwsbericht gaat met mij aan de haal. Ik heb ineens veel zin om de volgende dag een kijkje te nemen in het gebouw aan de A2. Zit iedereen met een stormvast kapsel achter zijn bureau? Zijn de weersverwachtingen hét gesprek van de dag?
Een woord opent een wereld van beelden
Hoe komt het dat één nieuwsbericht mij zoveel plezier verschaft? Daar heb ik over nagedacht. En zoals wel vaker, als je aan het denken slaat, komen er voortdurend dingen op je pad waar je iets aan hebt. Zo ontstaat een nieuw inzicht. Ik dacht altijd dat nieuwsgierig zijn te maken had met openheid en het uitstellen van je oordeel. Je hoort vaak dat het belangrijk is om “open-minded” te zijn, om je oordeel op te schorten, of ergens open in te stappen. De gedachte is dat je door de oordelen en de vooringenomenheid anderen geen kans geeft om je te verrassen. Er is zelfs een ezelsbruggetje voor: “Laat OMA thuis”, waarbij OMA staat voor Oordelen, Meningen en Aannames. Ik ben erachter gekomen dat het niet waar is. Oordelen, meningen en aannames zijn juist interessant, brengen plezier en lichtheid en zorgen voor nieuwe mogelijkheden. Een belangrijk punt is dan wel dat je de vooringenomenheid combineert met de wil om je oordelen te onderzoeken en aan te passen waar nodig.
Wat de baas van het journaal en de filosoof erover zeggen
Nico Haasbroek brengt de bal voor mij verder aan het rollen. Ik kende Haasbroek als de baas van het journaal, zelf noemt hij zich ‘topjournalist’. De masterclass interviewen die ik bij hem volg, zet mij op een prettige manier aan het denken. Hij vertelt hoe hij werkt: “Ik probeer vooraf een beeld te vormen. Ik laat me graag corrigeren, ik vind het leuk als het anders blijkt te zijn.” Het gaat bij hem dus niet enkel om het hebben en bedenken van vooroordelen. Het is van belang dat er voor open te staan dit beeld aan te passen.
Als ik me wat verder verdiep in de waarde van oordelen kom ik via deze interessante weblog terecht bij de filosoof Gadamer. Hij stelt dat een vooroordeel in feite een voorlopig oordeel is. Die voorlopige oordelen bestaan uit de gedachten en kennis die je hebt – en die je voor waar aanneemt. Er ontstaat een nieuw soort kennis op het moment dat je een ervaring opdoet die in tegenspraak is met wat je dacht te weten. Gadamer benoemt dit als een productief proces dat niet toevallig plaatsvindt. Juist omdat je éérst denkt dat iets op een bepaalde manier werkt, en er dàn achter komt dat het anders is, ontstaat die nieuwe kennis.
Je eigen vooroordelen brengen leven in de brouwerij
Kort gezegd komt het hier op neer: Nieuwsgierigheid is gebaat bij oordelen. Sterker nog, ik zou willen zeggen: laat je fantasie de vrije loop. Zorg er wel voor dat je gevoelig bent voor informatie die in tegenspraak is met wat je aannam. De beelden die het woord “stormklaar” bij mij opriepen brachten een soort lichtheid waarmee ik mijn eerste werkdag na de vakantie begon. Eenmaal aangekomen bij het kantoorpand zag ik direct dat niemand zich zo letterlijk had voorbereid op de storm. Er was geen diepgaande bevraging of observatieronde nodig om dat vast te stellen. Maar het onderzoek dat we ter plekke hebben bedacht, profiteerde van mijn vooroordelen. We bedachten een aanpak waarin we niet zelf het hele onderzoek zouden doen maar waarin we betrokkenen in de eerste fase vroegen te fantaseren over hypotheses. Ons idee was dat we hun vooroordelen en beelden zouden kunnen gebruiken om het mysterie dat aan de orde is te gaan ontrafelen.
Neem gewoon de lift naar “nieuwsgierigheid”
Voor mij werkt dit inzicht over nieuwsgierigheid bevrijdend. Ik voelde me elke keer dat er een vooroordeel oppopte meteen een beetje schuldig. Nu laat ik die beelden gewoon komen. Krijg ik een vraag van een school uit Friesland, zie ik meteen voor me hoe ze elk jaar weer gaan schaatsen als bedrijfsuitje; Stelt iemand zich voor als ‘hoofd kennis’, vraag ik me af of hij een collega heeft met als functie ‘hart kennis’. Ik grinnik om de beelden en gebruik ze in mijn werk als startpunt voor nieuwsgierige vragen. Om jezelf een handje te helpen kun je denken aan “nieuwsgierig” als een plaats waar je naartoe kunt gaan (in plaats van een gevoel dat je hebt). Ik haal dit beeld uit het boek “Surprise” waarin de auteurs allerhande tips geven om ervoor te zorgen dat verrassing en verwondering onderdeel worden van je dagelijks leven. Zij zeggen dat het als volgt kan werken: Elke keer als je vastloopt, gefrustreerd bent over iets of wat inspiratie kunt gebruiken, stel jezelf dan voor in een lift die je omhoog brengt naar de nieuwsgierigheidsverdieping. Ding! De deuren gaan open en plotseling is alles fascinerend. Ik zou willen zeggen: veel plezier en geniet van het uitzicht.
Meer weten over nieuwsgierigheid? Suzanne schreef samen met Mara Spruyt het boekje Nieuwsgierigheid op het werk. Beter presteren door fouten, vragen, twijfel en verwondering.