This page is not available in English - View in Dutch:
Feedback is essentieel om te kunnen leren, en die verweven we dan ook vaak in onze interventies: mensen gaan (360) feedback opzoeken, benutten klant- of deelnemersevaluaties, doen zelfonderzoek, …. Foto’s kunnen ook een spiegel voorhouden en in dat opzicht een ‘vonkje’ voor leren zijn. Dat vraagt dan wel dat er een gesprek op gang komt dat gaat over reflecteren in plaats van oordelen…
De afgelopen weken ontstond een bescheiden discussie naar aanleiding van een foto van een bouwvakker in een op het oog behoorlijk riskante positie. De foto, gemaakt van een medewerker van bouwbedrijf DuraVermeer, ging zoals dat heet, ‘viral’, bezorgde de bouwonderneming veel negatieve aandacht en dwong Dura Vermeer tot een reactie.
De discussie die daarop volgde ging over het inzetten van foto’s van onveilige situaties en kende zowel voor- als tegenstanders van het gebruik van dit soort beeldmateriaal.
Tegenstanders van het publiceren van dit soort foto’s: onterecht te schande
De foto levert Dura Vermeer dus veel negatieve publiciteit op en de vraag is, of dat terecht is. Een bouwfotograaf met veel ervaring met dit soort foto’s meldt dat hij bij het bekijken van deze foto zich afvraagt of de man op een grotere hoogte dan 2,5m staat – de hoogte waarop aanlijnen verplicht is. Wie de sporten van de ladder telt, zou ook tot een andere conclusie kunnen komen, stelt hij. Maar niemand telt die sporten en velen gaan mee in het verhaal dat Dumpert vervolgens maakt: schande, schande, schande. Gelukkig is Dura Vermeer een groot bedrijf met een stevige veiligheidsreputatie. De schade lijkt beperkt te zijn.
De vergelijking met een vernietigende restaurantrecensie is snel getrokken; één slechte recensie en het publiek blijft weg. Zo’n beeld zou bij een kleinere aannemer funeste gevolgen kunnen hebben; “Laten we maar een ander bedrijf inhuren, deze partij is veel te gevaarlijk aan het werk”.
Sommige foto’s van onveilige situaties zijn illustraties bij een op zich positief stuk. Daarom toont één van de deelnemers in de discussie zich op een andere manier bezorgd: “Blijkbaar is deze situatie nog steeds mogelijk in ons land en wordt deze manier van werken zelfs aangemoedigd door de foto te plaatsen bij een positief redactioneel stuk.” De foto die hier besproken werd, toont een onaangelijnde bouwvakker op de nok van een dak, die een aangeworpen dakpan vangt. Zeer onveilig. Het stuk echter, verhaalt over de positieve kanten van ketensamenwerking in de bouw. Op deze manier wordt onveilig werken juist positief gelabeld; niet plaatsen die foto’s!
Voorstanders: een mooie vorm van sanctioneren
Het tegengeluid komt van mensen die vinden dat foto’s juist goed gebruikt kunnen worden als vorm van sanctioneren. “Naming and shaming” is dan het devies. De bedrijven die in beeld zijn, zullen vervolgens wel beter uitkijken dan nog een keer op die manier in beeld te komen. Foto’s zijn, in deze denktrant, een mooie manier om bedrijven te confronteren met hun onveilige praktijken. En als dat publiekelijk is, dan is dat natuurlijk pijnlijk, maar heeft het waarschijnlijk wel een groter effect. De directeur van een bedrijf dat aan de schandpaal staat, zal misschien harder zijn best doen om veilig werken te stimuleren. Alles om maar niet opnieuw negatief in het nieuws te komen.
De vraag is, wat ons betreft, of dat de goede beweegreden is om veilig te werken. Zo’n reactie tekent vaak een pathologische of reactieve veiligheidscultuur (kijk hier verder voor meer info over de veiligheidscultuurladder) en bewijst des te meer dat er veel meer nodig is dan een foto in een bouwblaadje.
Hoe kun je foto’s van onveilige situaties zinvol gebruiken?
Los van deze discussie over het publiek gebruik van dit type foto’s is het wel interessant te kijken naar de waarde daarvan. Allereerst illustreren de foto’s de stand van zaken in de bouw met betrekking tot veiligheid; het is een bedrijfstak waar nog steeds mensen van hoogte vallen. Vrijwel dagelijks. Het gebruik van deze foto’s via (social) media maakt dat in elk geval wel zichtbaar, wat je verder ook van dit publiekelijk tonen van foto’s vindt. Het probleem met onveilig werken is niet de publieke plaatsing van foto’s.
Het systeem komt ook in beeld
In onze praktijk gebruiken we veel foto’s om te onderzoeken hoe de situaties ontstaan en het gesprek daarover op gang te brengen. En dat begint direct al op het moment van het maken van die foto: als je ziet wat er gebeurt doet dat wat ons betreft direct een appèl op de morele plicht om de betrokkene aan te spreken. En dan ontspint zich vaak vanzelf het gesprek.
Dat gesprek over de gefotografeerde situatie, kun je ook achteraf in een grotere setting voeren (uiteraard na het verkrijgen van toestemming van de afgebeelde personen). Beginnend met de vraag: “Wat is hier aan de hand?” en doorvragend naar de achterliggende redenen voor het gedrag op de foto.
Onze ervaring is dat er een goede kans is dat zo’n foto en het gesprek erover verrassend vaak systemische inzichten biedt. Al pratend over een situatie komen betrokkenen (bouwvakkers, uitvoerders, projectleiders, directies) regelmatig op veel bredere thema’s uit. De grote werkdruk, de beknibbelende opdrachtgever, het gebrek aan goed personeel, de steeds groter wordende groep onderaannemers. De ‘schuldige’ is heel vaak niet (alleen) de man op de foto maar de deelnemers in het systeem om hem heen.
Leren van een foto
Dit gesprek dat verder kijkt dan alleen de man op de foto, levert dus vaak belangrijke inzichten op. Die kunnen gebruikt worden om ook daadwerkelijk te leren van de situatie. Zo leidde het gesprek over een foto van een ongeval met ladder tot veel scherpere afspraken met de verhuurbedrijven in plaats van een vermaning voor de gebruiker ervan. En een foto over een man die uit het bakje van een hoogwerker stapt, leverde niet alleen een les voor de man zelf op. Veel waardevoller was dat de foto en het gesprek daarover een andere aanpak voor het verwijderen van schoorstenen opleverde.