Morele vragen op het werk: een verhalende aanpak

By: Martijn van Ooijen

#Inspiration  

This page is not available in English - View in Dutch:

'Moraliteit’ bezoekt de werkvloer steeds vaker. Wat vind je bijvoorbeeld van Rutger Bregman’s pleidooi voor morele ambitie, waarmee hij oproept om je talenten bewust in te zetten om ‘iets goeds te doen in de wereld’? Mag je als ambtenaar meedoen aan een protest van Extinction Rebellion op de A12? En hoe is het om als consultant geld te verdienen aan iets als de hersteloperatie van de Toeslagenaffaire? Wat roept dat op? Het zijn morele vragen die niet per se eenduidig te beantwoorden zijn – maar die wel veel meningen oproepen en waar je vanuit verschillende invalshoeken naar kunt kijken. In deze blog presenteren we een verhalende aanpak als hulpmiddel om hier samen naar te kijken en op te verdiepen.

‘Wat zeg ik tegen mijn vrienden?’

Van een grote gemeente kregen we de vraag om een groep ambtenaren op het gebied van vluchtelingopvang en diversiteit en inclusie te begeleiden in een moreel beraad. Hun werk was ineens in een ander daglicht komen te staan met de komst van een kabinet dat naar eigen zeggen ‘het strengste asielbeleid ooit’ voert. Zo werd bijvoorbeeld de bed-bad-brood regeling (de landelijke vreemdelingen voorziening) stopgezet. Ongedocumenteerden verliezen daarmee niet alleen een menswaardige verblijfplaats, ook vergroot het de kans op een leven in illegaliteit. Een deel van deze ambtenaren had grote moeite met deze wending. Waar ze als mens moeite mee hebben, werd ineens hun taak op het werk. Terwijl ze dit werkgebied juist om het tegenovergestelde doel (namelijk opvang) hadden gekozen. En wat zeg je thuis of op een verjaardag tegen je vrienden en familie als je op werk iets moet doen waar jouw ‘bubbel’ kritisch op is?

Verhalende aanpak van de waardenbotsing

Bezuinigingen en maatregelen van de landelijke politiek veroorzaakten voor deze ambtenaren een waardenbotsing, waarbij hun eigen persoonlijke waarden op spanning kwamen te staan met de waarde van loyaliteit: ‘als ambtenaar het beleid uitvoeren’. Welke waarde laat je dan prevaleren? Door middel van een verhalende aanpak hebben we hier de verschillende waarden en verhalen productief gemaakt. Door enerzijds ieders verhalen over morele spanningsvelden ruim baan te geven en anderzijds in intieme setting een selectie van verhalen uit te diepen.

Stap 1. Wat is de titel van jouw verhaal? (De morele boekenkast…)

De eerste opdracht die we gaven was: ‘Wissel met je buurman of buurvrouw uit over een moment van ‘morele spanning’ in het werk…. Stel dat over dit morele vraagstuk een boek geschreven zou worden: welke titel zou het dan hebben?’ Het doel van deze vraag was niet om het morele vraagstuk op te lossen, meer om het te ‘vangen’, de verhalen als boeken op de plank te krijgen. In ons boek Verhalen veranderen schrijven we veel over ‘separatie’ en het loskoppelen van de persoon van het verhaal. Zo vergroot je auteurschap en biedt je groepen de mogelijkheid om de veelheid aan verhalen te ervaren. Deze ambtenaren bedachten allemaal in duo’s hun morele boektitel… zoals: ‘Samen ongelijk in de klas’ en ‘Mijn ambtenaren-eed versus mijn medische eed’. Deze boeken stopten we in een denkbeeldige  ‘morele boekenkast’ aan de wand.

Stap 2. Wat raakt je?

Vervolgens deden we in kleine groepen een moreel beraad met de kernelementen van de ‘Wat raakt?’ methode. Dit is een dialogische werkvorm, ontwikkeld door Ellen Grootoonk en Mariël Kanne van de Hogeschool Utrecht. Hierbij is iemands eigen geraaktheid rondom een casus de ingang voor het beraad. Je verdiept het vraagstuk vervolgens door de botsende waarden eruit te halen en hier een morele vraag op te formuleren. Vervolgens bepaal je of actie nemen noodzakelijk is of niet. Denk aan de waarde van democratie versus de waarde van medemenselijkheid. Zo werden de boektitels verder uitgediept of, zoals we dat als verhalende veranderaars noemen, de verhalen werden ‘verdikt’. Van een ‘dun’ verhaal naar een ‘rijk’, ‘gelaagd’ of ‘dik’ verhaal. Deelnemers deelden hun eigen morele worstelingen die hen raakten, expliciteerden en onderzochten botsende waarden en de inbrenger bepaalde of hij wel of geen actie wilde ondernemen.

Tot slot...

Het moreel beraad beviel. De groep stelde aan het einde van de middag vast dat zij dit gesprek vaker wilde doen. Echt niet wekelijks, maar wel eens in de paar maanden. Daarnaast maakten ze de afspraak dat als iemand ergens tijdens een opdracht zo’n dilemma ervoer, dat zij dan ook in klein verband op een lichte manier een gesprek zoals vandaag zouden voeren. Iemand benoemde in de slotronde dat het zo fijn is om te merken dat je niet de enige bent die af en toe twijfelt of worstelt. Of zoals de filosoof James Martineau ooit betoogde: “De gezondheid van een gemeenschap is een haast onfeilbare maatstaf voor haar moraliteit”.