Wanneer iemand aan een nieuw vak begint of een nieuwe complexe vaardigheid aanleert, doorloopt hij meestal vijf voorspelbare stadia van ontwikkeling. Deze fasen worden gekenmerkt door een specifieke concern, een zorg of preoccupatie. Of het nu gaat om voor het eerst autorijden, leiding geven, trainen of cello spelen – het allereerste begin zal vaak wanhopig stemmen. Je probeert te overleven en je zo snel mogelijk uit de grote hoeveelheid van indrukken een beeld te vormen. Na deze turbulente eerste fase van overleven volgt nog een viertal: de behoefte om de taak goed te doen, aandacht voor de mensen om je heen, de wens om meer impact te hebben bij verbeteren en vernieuwen, en – als laatste – willen delen van hetgeen je hebt geleerd en bereikt. Uit de reacties van mensen kun je afleiden in welke fase zij zich bevinden en aan welke steun zij behoefte hebben.
Ik ontdekte de verschillende fasen in het leerproces van iemand die nieuw ergens aan begint tijdens het ontwerpen van een compleet opleidingstraject voor opleiders van een groot bedrijf. De opdracht was een traject te ontwerpen dat aan de behoeften van de opleiders voldeed, van het begin tot aan het einde van hun carrière. Uit talloze gesprekken en taakanalyses met de opleiders bleek duidelijk
dat de aard van hun leervragen samenhing met hun graad van ervaring. De opleiders waren met heel verschillende dingen bezig, zelfs als ze dezelfde opleiding verzorgden. Zo was de ene opleider vooral bezig met de structuur van de opleiding en de inzet van passende werkvormen, terwijl de ander veel minder houvast zocht en vooral geïnteresseerd was in het proces dat de deelnemers doormaakten in de opleiding. Andere auteurs die interessante indelingen maken van fasen in het leerproces van experts zijn Dreyfuss en Ericsson.
In dit hoofdstuk beschrijf ik de vijf fasen en de concerns – de zorgen en onzekerheden – die daarbij horen. Vervolgens wordt bij elke fase aangegeven wat iemand die in die fase verkeert graag wil. Iemands reactie is in elke fase min of meer voorspelbaar, evenals de steun waaraan hij behoefte heeft. Die algemene mate van voorspelbaarheid omtrent iemands reactie en de behoefte die hij in elk van de fasen van het leerproces heeft maken het mogelijk om voor een gerichte begeleiding of coaching te zorgen. Zo kan een collega of manager doorgronden wat hun collega of medewerker op dat moment nodig heeft, en kunnen zij hem (of haar) gericht steun bieden.