Als ontwerpers aan de slag gaan, hebben ze iets voor ogen: de architect een comfortabel en mooi huis, de industrieel ontwerper functionele en milieuvriendelijke tuinmeubelen. De ontwerpers in dit boek hebben een leeromgeving voor ogen die leerprocessen in organisaties op gang brengt.
Deze leeromgeving kun je beschrijven als het samenspel van alle interventies, materialen en begeleidingsvormen die erop gericht zijn het leren van mensen te faciliteren.
Een krachtige leeromgeving biedt alles wat nodig is om tot een volwaardig leerproces te komen: nieuwsgierigheid, informatie, denkactiviteiten en meningsvorming, ruimte om samen met anderen betekenissen te construeren, ondersteuning bij het vormen van een totaalbeeld en leggen van verbanden, aandacht voor het vastleggen van het geleerde en reflectie en gelegenheid om het geleerde toe te passen. Krachtige leeromgevingen bieden een evenwichtige combinatie van formeel leren (georganiseerd door een buitenstaander), zelfgestuurd leren en ervaringsleren. Ze ondersteunen de lerenden om steeds meer zelfstandig hun eigen leren vorm te geven (Simons, 1999).
In dit boek gaan we op zoek naar de manieren waarop dit soort krachtige leeromgevingen tot stand komen. Het Ontwerpboek is gestart als een gezamenlijk onderzoek naar het maken van leertrajecten, vanuit de wens meer zicht te krijgen op de stand van zaken in ons vak. De auteurs die mee hebben gewerkt aan dit boek, ontwerpers van leerprocessen, hebben hun ontwerppraktijken beschreven en inzichtelijk gemaakt voor de lezer.
Na de eerste schrijffase hebben we de auteurs in groepjes uitgenodigd om aan de hand van hun hoofdstuk op zoek te gaan naar antwoorden op de volgende vragen:
- Wat valt op aan de context waarin de vraag speelt: hoe kijkt men naar leren?
- Welke ontwerpbenaderingen spelen een rol?
- Wat doen de ontwerpers om een succesvolle implementatie te bevorderen?
- Door welke leer- en ontwerpprincipes laten de ontwerpers zich leiden?
- Welke bekwaamheden vragen deze praktijken van ontwerpers?
De gesprekken waren erop gericht om de ontwerppraktijken te onderzoeken in een crosscase analyse en overeenkomsten en verschillen op te sporen. De resultaten van de analyses zijn te vinden op drie plekken in dit boek, steeds als afsluiting van een set praktijkvoorbeelden.
In deze inleiding gaan we in op de betekenis en onderbouwing van bovengenoemde onderzoeksvragen. We reiken daarmee de lezer een ‘bril’ aan die het lezen van de ontwerppraktijken vergemakkelijkt. Het is niet onze ambitie om een compleet overzicht te geven van de actuele literatuur over het ontwerpen van leertrajecten. Wel willen we houvast bieden om elke praktijk te kunnen plaatsen. We belichten het vak van ontwerper vanuit de volgende thema’s:
- Leerprincipes
Wat verstaan we onder ‘leren’ en hoe kunnen we het leren beïnvloeden? - Ontwerpprincipes
Hoe geef je richting aan een ontwerp en een ontwerpaanpak? - Ontwerpaanpak
Hoe ga je als ontwerper aan de slag? Hoe kies je een aanpak en welke consequenties heeft je keuze? - Vakmanschap van ontwerpers
Welke eisen stelt het ontwerpersvak? Welke bekwaamheden heeft een ontwerper nodig?