Magische verhalen: over draken en betovering vinden in het alledaagse

This page is not available in English - View in Dutch:

‘People who deny the existence of dragons are often eaten by dragons. From within.’

– Ursula K. Le Guin

 

Als klein meisje geloofde ik onvoorwaardelijk in de fantastische en magische werelden uit de boeken die ik las. Ridders, draken en pratende bomen waren de normaalste zaak van de wereld. Maar dat was toen. Nu weet ik natuurlijk beter. Of toch niet? Wist ik toen iets wat ik eigenlijk niet had moeten vergeten? Dat het magische te vinden is in het alledaagse, zolang we maar goed genoeg opletten? 

 

Verhalen die magie (on)mogelijk maken

Verhalen hebben voor mij bij uitstek iets magisch. In boeken, maar soms ook wanneer iemand me een persoonlijk verhaal vertelt. Beide type verhalen kunnen me kippenvel bezorgen en nieuwe werelden voor me openen. Daarom vind ik het extra interessant dat er ook verhalen zijn die magie juist laten verdwijnen. Door het bestaan van magie te ontkennen of te marginaliseren.

 

De beroemde socioloog Max Weber zei honderd jaar geleden dat de wereld ‘onttoverd’ was, disenchanted in het Engels. Volgens hem hebben we geen magie meer nodig, omdat we met de komst van het modernisme collectief geloven dat we alles om ons heen voortaan kunnen berekenen en begrijpen met rationele en wetenschappelijke kennis. De mysteries van de wereld worden ontrafeld en ontmaskerd, met als doel om de wereld om ons heen te kunnen controleren en manipuleren.

 

Dit verhaal heeft ons veel gebracht, van wetenschappelijke vernieuwingen tot economische groei, maar het heeft ons ook veel gekost. Filosofen als Morris Berman en Thomas Moore schrijven daarom een gepassioneerd betoog voor de hertovering (re-enchantment) van de wereld. Zij stellen dat het ‘grand narrative’ van het modernisme een deel van ons mens-zijn heeft onderdrukt en ontkend. Door bijvoorbeeld een strikt onderscheid te maken tussen lichaam en geest, werk en privé, mens en natuur. Dit zorgt er volgens hen voor dat we zijn vergeten wat het echt betekent om mens te zijn. Maar ook dat we ons boven de natuur plaatsen en het daarmee voor onszelf kunnen verantwoorden dat we de wereld om ons heen vernietigen. En dat het ons op veel plekken maar niet wil lukken om betekenisvol werk te creëren, omdat het samen mens-zijn in veel organisaties ver te zoeken is.

 

De invloed van grote verhalen op ons dagelijks leven

Interessant allemaal, maar wat hebben deze grote en abstracte verhalen met jou of mij te maken? Hoe beïnvloeden ze ons dagelijks leven? Schrikbarend veel. Het verhaal of discours van onttovering is voor ons zo gewoon geworden, dat we het bijna niet meer kunnen herkennen voor wat het is: een verhaal over hoe de wereld in elkaar zit, in plaats van het enige mogelijke verhaal. Hoe we kijken en denken, wat we als normaal en als abnormaal beschouwen…

 

Toen ik een tijd geleden aan het experimenteren was met een andere ritme van leven en werken, merkte ik pas hoe diep deze verhalen in mijn leven waren doorgedrongen. Het beïnvloedt onbewust welke keuzes ik maak, wat ik zie als ‘succesvol’ of ‘onsuccesvol’, als ‘waar’ en ‘onwaar’. Een carrierstap zeten en meer gaan verdienen is beter dan twee dagen minder in de week gaan werken om meer ruimte voor reflectie en spontane momenten van verwondering in te bouwen. Groot is belangrijker dan klein. Meer is beter dan minder. Verklaren is beter dan verwonderen. Natuurlijk is dit niet overal zo, maar het is nog steeds op veel plekken de norm, en dat beïnvloedt (onbewust) ons handelen en denken. En maakt het extra moeilijk om keuzes tegen die norm in te maken.

 

Een alternatief verhaal van betovering

Zelf vind ik het verhaal van hertovering ook geen goed alternatief, want het is nog steeds een groot verhaal of ‘grand narrative’: nu is het niet de hele wereld die onttoverd is, maar de hele wereld die hertoverd moet worden. Van nergens magie, naar overal magie.

 

De politieke filosoof Jane Bennett schetst een interessant alternatief. Zij stelt dat de wereld altijd betoverd is gebleven en dat de magie nooit helemaal is verdwenen. De wereld is zowel onttoverd als betoverd, het zijn verschillende verhalen die naast elkaar bestaan. Het verhaal van onttovering is volgens haar potentieel wel gevaarlijk: als je de wereld instrumenteel bekijkt en ziet als iets ‘levensloos’, maakt dit het lastiger om van de wereld te houden. En volgens haar is dat nou precies wat we nodig hebben in deze tijd van disconnectie, conflict en fragmentatie. Omdat verliefdheid – op niets minder dan het bestaan zelf - zorgt voor meer generositeit naar de ander, mens of natuur.

 

Zij nodigt ons dan ook uit om tegen het verhaal van onttovering in protest te gaan door een eigen ‘alternatief verhaal’ van betovering te maken. Door net de aandacht te richten op die plekken en momenten in ons leven die wel magie bevatten. Voor mij zijn dat vaak plekken in de natuur, momenten dat ik oog-in-oog sta met een wild dier, maar ook momenten met muziek en bijzondere gesprekken. Wat zijn jouw momenten en plekken van betovering? Die momenten die je misschien niet kunt verklaren, maar waar er wel iets bijzonders gebeurde? Of die momenten waarin je diepe verbondenheid voelde met anderen of met een groter geheel? De momenten waarop nieuwe inzichten ontstonden, of je (onbewust) van richting veranderde?

 

En die draken dan?

In veel sprookjes en verhalen verdwijnt magie vaak uit de wereld op het moment dat wij ‘gewone mensen’ niet meer in magie geloven. Misschien ken je bijvoorbeeld het verhaal van ‘The never ending story’, waarbij de magische wereld letterlijk wordt opgeslokt door ‘het niets’ omdat mensenkinderen niet meer in magie geloven. Dat is het gekke met magie: als je er niet in gelooft, is het er ook niet. En wanneer je meer ruimte laat voor het onwaarschijnlijke, blijkt er ineens ook meer mogelijk. En lukt het om het magische te zien in het alledaagse.

 

De aandacht richten op het alternatieve verhaal van betovering, zorgt in zichzelf al voor een leven met meer magie. Een keuze. En de vraag wordt dan ook: in wat voor soort wereld wil jij leven? Een wereld met of zonder draken?

 

 

Joeri Kabalt, Martijn van Ooijen, Koen Weber en Lieve Scheepers werken als organisatieadviseur en coach veel met verhalen en narratieve technieken. Om betekenis en beweging te creëren binnen individuen, teams en organisatie-veranderprocessen. Ze verzorgen vanaf dit najaar een leergang Verhalend Veranderen.